در دنیای واقعی هرکدام از ما با نام، نام خانوادگی، مشخصات ظاهری، ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی خاصی زندگی می کنیم اما این قوانین در فضای مجازی به آسانی زیر پا گذاشته می شود؛ افراد تنها با ایجاد یک حساب کاربری می‌توانند به فعالیت بپردازند که همین موضوع زمینه سودجویی را برای عده ای فراهم کرده است.
وقتی صحبت از دزدی یا سرقت می شود ناخودآگاه ذهن ما به سمت سارقی می رود که از یک مکان خاص از شخص خاص شیء ارزشمندی را به سرقت برده است؛ اما نباید فراموش کنیم که بحث سرقت تنها مختص به فضای حقیقی نیست و از آنجا برای ورود به فضای مجازی قوانینی وجود ندارد عده ای به روش های مختلف اقدام به کلاه برداری یا سرقت از کاربران در این فضا می کنند.
به دلیل گسترده بودن این فضا و ناآگاهی کاربران، یک روز خبر کلاه برداری از طریق کارت های بانکی توسط سارقان به گوش می‌رسد و روز دیگر عده ای سودجو با هک کردن حساب‌های افراد اقدام به سرقت اطلاعات شخصی آنها می کنند؛ اما یکی دیگر از تخلفاتی که این روزها شاهد رواج آن در فضای مجازی هستیم موضوع سرقت ادبی است.
با گسترش شبکه های اجتماعی، تعداد زیادی از افراد را می بینیم که نام شاعر یا نویسنده بر خود گذاشته اند و در میان این افراد کسانی هستند که به راحتی سرقت ادبی انجام می دهند.
برخی از آنها نه تنها شعر شاعران امروز، بلکه شعر شاعران قدیمی را هم به نام خود منتشر می کنند. این موارد مصداق بارز سرقت ادبی است. مقوله ای که متاسفانه طی سالهای گذشته مورد غفلت واقع شده است. اما عکس این قضیه هم در فضای مجازی اتفاق می‌افتد.
اما این تمام ماجرا نیست و متاسفانه عده ای نیز جملات یا اشعاری که بعضا در مفهوم آنها قصد یا نیت خاصی نهفته است را به نام شاعر یا یک شخصیت سیاسی مطرح منتشر می کنند؛ تمام این اتفاقات به دلیل نبود قانون مشخص رخ می دهد، خلأ قانونی که باعث می شود افراد جسارت بیشتری برای ارتکاب جرم داشته باشند.
فضای مجازی و شهوت دیده شدن
امید روزبه ترانه‌سرا، در خصوص دلایل سرقت ادبی گفت: فضای مجازی و شهوت دیده شدن عمده دلیل این اتفاق است. فردی به نوشتن علاقه دارد اما نمی‌تواند جذب مخاطب داشته باشد. این شخص سراغ شعری از افراد دیگر می رود. آنقدر سطح مطالعه در کشور پایین است که کسی متوجه نمی‌شود، اثری که منتشر شده سروده فرد دیگری است.
این ترانه سرا با اشاره به دقت نظر پایین در زمینه شعر اظهار داشت: آنقدر دقت نظر پایین آمده که دغدغه ادبیات از مخاطب گرفته شده است. انتشار اثر شاعری به نام دیگری، رشد قارچ گونه‌ای دارد.
روزبه ادامه داد: نحوه برخورد با سرقت ادبی دو گونه است؛ یکی آنکه به این افراد به طور مستقیم توهین کنیم و راه دیگر سکوت کردن و گذشتن است. به دلیل آنکه امکان داشتن صنفی واحد برای شاعران وجود ندارد و روابط میان آنها بسیار قوی نیست، قدرت زیادی برای مبارزه در برابر سرقت ادبی وجود ندارد.
بعد روانی سرقت ادبی
سرقت در مورد موارد مادی شاید توجیه فقر اقتصادی داشته باشد اما در اینگونه موارد که خانه اندیشه و احساس شاعری دستبرد زده می شود بعد روانی قضیه مطرح است . سارق ادبی که سرشار از پوچی است برای کسب شهرت و هویت از راه غیر اخلاقی و غیر شرعی آن به جعل شخصیت سازی می‌پردازد. گره های کور شخصیتی سارق ادبی باعث می شود تا با سوءاستفاده از افکار و احساس شخصی دیگر مسیر رشد خود را هموار و مرتفع سازد؛ اگرچه این شخص شاید در این مسیر به صورت موقت رشد داشته باشد اما این موفقیت زودگذر خواهد بود. چرا که برای ماندگاری در محیط ادبی، به ذهنی خلاق نیاز است.
تولیدات ادبی هر فرد دارایی های عقلانی و احساسی او محسوب می شود تجاوز به این دارایی ها باید مانند دیگر دزدی ها پیگیری شود و مجازات های مادی و معنوی برایش در نظر گرفته شود .در گذشته که مانند امروز به پیشرفت های الکترونیکی دست نیافته بودیم این نقیصه کمتر یافت می‌شد اما متأسفانه امروزه با دسترسی به اینترنت و بسیاری امکانات دیگر این معضل فراوان تر ریشه کرده است .
سرقت ادبی از منظر قانون ایران
حمیدرضا محمدی وکیل پایه یک دادگستری در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان در خصوص سرقت ادبی از منظر قانون ایران گفت: هر نوشته مکتوبی اعم از این که در حوزه ادبیات نگاشته شده باشد یا دیگر حوزه های علمی و هنری، تحت حمایت قانون قرار می گیرد. قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان و هم چنین قانون مطبوعات از جمله قوانین کاربردی حامی نوشته ها محسوب می‌شوند.
شیوه‌های سرقت ادبی
وی با بیان اینکه سرقت ادبی ممکن است به شیوه های گوناگونی ظهور و نمود پیدا کند موارد زیر را از جمله روش های سرقت ادبی برشمرد:
الف- کپی کردن کلی یا بخش عمده اثر متعلق به دیگری به‌نام خود یا دیگری،
ب- ترجمه اثر دیگری به نام خود؛ گویی که اصل مطلب را متعلق به خود نشان بدهد.
پ- نشر ترجمه دیگری به‌نام خود؛ در این حالت، شخص سارق، خود را به‌عنوان مترجم اصلی معرفی می کند.
ت- نگارش مقاله یا پایان نامه برای دیگری
ث- هم چنین در حوزه هنری می توان انتشار عکس هایی که تحت حمایت قانون کپی رایت هستند و یا تهیه ویدیو کلیپ‌هایی برگرفته از فیلم‌های گوناگون و معرفی آن به عنوان اثری نو را نوعی سرقت ادبی قلمداد کرد.
مجازات سارقان ادبی
محمدی ادامه داد: سرقت ادبی برطبق ماده 6 قانون مطبوعات، عبارت است از نسبت دادن عمدی تمام یا بخش قابل توجهی از آثار و نوشته‌های دیگران به خود یا غیر ولو به صورت ترجمه. بر همین اساس فرد سارق مستوجب مجازات های مقرر در ماده (٦٩٨) قانون مجازات اسلامی یعنی دو ماه تا دو سال حبس و یا تا 74 ضربه شلاق است.
این وکیل پایه یک دادگستری تصریح کرد: ماده 23 قانون حمایت حقوق مؤلفان بیان می دارد که هر کس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدید آورنده بدون اجازه او یا عالماً عامداً به نام شخص دیگری غیر از خود پدید آورنده، نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تأدیبی از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
وی ادامه داد: چاپ و نشر ترجمه دیگری به نام خود نیز در ماده 24 همان قانون جرم انگاری شده است که بر اساس آن هر کس بدون اجازه ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری چاپ و پخش و نشر کند به حبس تادیبی از سه ماه تا یکسال محکوم می شود. لازم به ذکر است در تمام موارد فوق شاکی می تواند از دادگاه درخواست کند که مفاد حکم در یکی از روزنامه ها به انتخاب و هزینه او آگهی شود.
محمدی افزود: مطابق با ماده 4 قانون حمایت حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان، حقوق معنوی هیچ محصول فکری، قابل انتقال به غیر نیست. ازاين‌رو هیچ‌کس نمی تواند حتی با رضایت صاحب اثر و یا حتی با پرداخت پول به وی، نام او را از آن اثر حذف، و نام خود را به‌عنوان پدیدآورنده و خالق اثر ذکر کند. چرا که این کار نیز، سرقت ادبی محسوب می شود.
رعایت قانون عاملی برای ایجاد انگیزه فعالان ادبی
یکی از راه های پیشگیری از این سودجویی ها افزایش فرهنگ مطالعه در بین افراد جامعه است تا کاربران از اطلاعات کافی دربازه منبع سخن و یا شعر داشته باشند؛ همچنین نظارت بیشتر بر محتوای منتشر شده در این فضا و رعایت قانون کپی رایت می تواند تا حد زیادی از بروز این تخلفات جلوگیری کند؛ همچنین توجه به قانون انگیزه فعلان ادبی را برای ادامه فعالیت در این حوزه را افزایش خواهد داد.
گزارش از سـارا کیـا
