مروری بر وضعیت زندگی افغان های ساکن ایران
مبداشان افغانستان و مقصدشان ایران است و گاهی اروپا؛ تصمیم سفر دست خودشان است و رسیدنشان با خداست.
آمارها درباره تعداد واقعی اتباغ افغان در ایران متفاوت است ولی یک آمار میگوید که 1.5 میلیون تا سه میلیون نفر تبعه افغان در ایران زندگی میکنند که تنها حدود 600 هزار نفر کارت پناهندگی آمایش دارند اما وزیر کشور با اعلام یک آمار رسمی در این باره میگوید که حدود 850 هزار نفر تبعه افغان در طرح ساماندهی در ایران شناسایی شدهاند و باقی نیز در حال شناسایی شدن هستند.
او اضافه میکند که با وجود اینکه 730 هزار نفر را به افغانستان برگرداندند دوباره 85 درصدشان به ایران برگشتهاند و دلیل آن را نیز عدم تسلط دو همسایه شرق کشور یعنی افغانستان و پاکستان بر مرزهایشان و نیز شرایط توپوگرافی پیچیده و نامناسب منطقه مرزی ایران و افغانستان به خصوص در محدوده 200 کیلومتری در منطقه سراوان میداند.
این دو کشور حدود 1000 کیلومتر مرز مشترک دارند که همین کنترل مرز را برای دو کشور دشوار کرده چرا که دیوارکشی بین دو مرز هزینهبر است و هیچ کدام قبول نمیکنند به تنهایی هزینه آن را بپردازند. خط مرزی ایران و افغانستان از دهانه ذوالفقار در شمالیترین نقطه تا ملک سیاه کوه جنوبیترین نقطهٔ آن با درازای ۹۴۵ کیلومتر در کنارهٔ جادهٔ ۹۹ ایران کشیده شده است.
آنها که تبعه رسمیاند معمولا در شغلهای ساختمانی، کشاورزی و یا در بخش تولید کشور به کار گرفته میشوند و آنها هم که مجوز اقامت در ایران ندارند به صورت زیر زمینی در مشاغل آزاد مشغول به کار میشوند و بابت کارشان روزانه از 20 هزار تومان تا 100 هزار تومان بسته به شهر و نوع کار دستمزد میگیرند.
در این شرایط کلاهشان را بالا میاندازند چرا که خیلی بیشتر از آنچه در افغانستان میگرفتند، بدست می آورند و حالا هم که بچه هایشان چه مجوزدارها و چه بی مجوزها می توانند در مدارس ایران درس بخوانند و بعضا برخیشان بسیار موفق هم بودهاند نمونهاش هم دختری از افغانهاست که توانسته رتبه سوم کنکور کارشناسی ارشد را در ایران بدست آورد.
به غیر از افغانهایی که قانونی به ایران آمدند، اینکه باقی چگونه خود را به ایران رساندند، داستانی بس تلخ و ترسناک پشت خود دارد.
آنان پس از قرار و مدار با رابط اصلی در لب مرز و در قالب گروههای 15 تا 20 نفری در ماشینهای افغانیکشها که معمولا زانتیا و یا پژو 405 است بر سر هم سوار میشوند و با کمک چند رابط و عوض کردن متوالی چند ماشین در طول مسیر از جنوب شرق کشور تا پایتخت جابهجا میشوند و بابت آن از یک میلیون و 800 هزار تومان تا 2 میلیون و 500 هزار تومان پرداخت می کنند.
معمولاً قاچاقبرها افراد کاملاً شناخته شدهای با شماره تلفنهای شناختهشده هستند و به همین دلیل نیز اتباع غیرمجاز از طریق همین شمارهها با آنان ارتباط برقرار میکنند.
به نظر می رسد تا اینجای کار، نقشه بینقص است اما به همین سادگی هم نیست و این سفر 24 ساعته بسیار مخاطره آمیز است، هم برای رابط ها و هم افغانیکِشها؛ اما چرا؟
تنها چیزی که برای قاچاق بر اهمیت ندارد جان افغانهاست؛ با سرعت 200 کیلومتر بر ساعت و گاهی بر عکس در لاین مخالف و یا شانه خاکی جاده و با ترفندهای خاص خودشان ویراژ میدهند و به مقصد رسیدن مهاجران ناخوانده پنجاه پنجاه است. در این میان نه تنها افغانها بلکه مردم بی شماری بخصوص در جاده هرمزگان و کرمان و یزد قربانی خلافرفتن افغانیکِشها میشوند.
فرمانده پلیسراه استانکرمان هشدار داده درصورتیکه قوانین مبارزه با قاچاق انسان در کشور بازنگری نشود، این وضع وخیم میشود و ناامنی ترافیکی در جادههای کشور افزایش مییابد و ایران به محور ترانزیت مهاجران غیرقانونی تبدیل میشود که یا میخواهند خود را به اروپا برسانند و یا در ایران ماندگار شوند و همه این اتفاقات تلخ در شرایطی میافتد که ارزش پول ایران کم شده و دیگر برای برخی تبعه افغان ماندن در ایران صرف ندارد و به کشورشان بر میگردند.
از آن سو هم ورود جوانهای برخی شهرهای جنوبی و شرقی کشور به قاچاق انسان نگرانکننده است، چرا که هم جانشان را به خطر میاندازند و هم زمینه ترانزیت قاچاق انسان را فراهم میکنند؛ مهمترین علتی که این جوانان برای فعالیت در این شغل زیر زمینی عنوان میکنند درآمد خوبی است که در این کار است و بیشترشان فقر را عامل انتخاب این شغل اعلام میکنند.
شهر یزد و در نزدیکی آن مهریز، یکی از شهرهای مرکزی کشور است که بسیار با موضوع قاچاق تبعه افغان درگیر است؛ یزد به دلیل وجود شغل بیشتر پایگاه اسکان اتباع افغان شده و در نتیجه 10 درصد جمعیت استان یزد را به خود اختصاص دادهاند و از آن سو افرادی به خصوص در شهرستان مهریز هستند که در باند قاچاق انسان مشارکت میکنند و مهاجران ناخوانده را از پاسگاه پلیس شهید مدنی، در 30 کیلومتری گلوگاه مبارزه کننده با هر نوع قاچاق عبور میدهند و برای آن هم سود هنگفتی به جیب میزنند و گاهی تا 500 هزار تومان در یک شب هم در میآورند.
مبلغ توافقی به این منظور بین یک میلیون و 400 هزار تومان تا یک میلیون و 800 هزار تومان متغیر است که بین قاچاقچی و فردی که میخواهد به صورت غیرقانونی وارد ایران شود، توافق و تعیین میشود.
درست است که مسئولان در تلاشتند تا قوانین بازدارنده قویتری برای مبارزه با قاچاق انسان و مواد مخدر از سوی افغانستان تدوین کنند اما به نظر می رسد باید راهکارهای قویتری برای کنترل آن بکار گرفت؛ به عنوان مثال میتوان به مهاجران در مرز ورودی با داشتن کارت شناسایی اجازه ورود داده شود تا هم ورودشان کنترل شده باشد و هم حوادث مرگبار در جاده ترانزیتی کشور کاسته شود.