آشنایی با مزاج ها و طبایع چهارگانه و تشخیص آنها به زبان ساده و روان
پایه و اساس طب سنتی، بر اساس شناخت و آشنایی با مزاج ها و طبایع چهارگانه است که به بررسی علت بیماری ها و همچنین ویژگی های رفتاری و روحی انسان ها می پردازد.
بر اساس طب سنتی، اگر هر کس طبع خود را بشناسد و موافق طبع و مزاج خود عمل کند و غذاهای متناسب و سازگار با طبع خود را در طول عمر خود مصرف کند کمر با بیماری مواجه می شود، بیشتر افراد جامعه امروزی معمولا طبع افراد را به دو گروه سرد و گرم تقسیم می کنند، در حالی که طبع هر شخص ممکن است سرد، گرم، خشک، تر و یا ترکیبی از آنها باشد.
اعتقاد قدما بر این بوده است که جهان و نظام طبیعت، بر اساس چهار عنصر اصلی (آتش، هوا، آب و خاک) آفریده شده است. بقراط و همفکران او معتقد بودند که این عناصر از نقطه نظر خاصیتشان، به گرمی، سردی، تری و خشکی تقسیم می شود. آنها همچنین معتقد بودند که، در بدن انسان چهار مایع اصلی وجود دارد که عبارتند از: خون یا دم (گرم و تر)، بلغم (سرد و تر)، صفرا (گرم و خشک) و سودا (سرد و خشک) که نسبت و ترکیب این اخلاط در بدن هر شخصی، طبع و مزاج آن شخص را (گرم، سرد، تر و خشک)مشخص می کند.
علاوه بر آنچه که گفته شد، آنها همچنین معتقد بودند که، هر کدام از طبایع چهارگانه نماینده و مثل یکی از فصول و عناصر چهارگانه است.
1- خون یا دم که گرم و تر است، مثل فصل بهار و هوا می باشد که گرم و تر هستند.
2- صفرا که گرم و خشک است، مثل فصل تابستان و آتش می باشد که گرم و خشک هستند.
3- سودا که سرد و خشک است، مثل فصل پییز و خاک می باشد که سرد و خشک هستند.
4- بلغم که سرد و تر است، مثل فصل زمستان و آب می باشد که سرد و تر هستند.
مزاج ها
آشنایی با مزاج ها و طبایع چهارگانه برای آگاهی از وضعیت سلامت جسمی و روحی افراد بسیار مهم است. مزاج افراد معمولا ترکیبی از دو مزاج است که از ترکیب و واکنش خاصیت چهار عنصر اصلی(گرمی، سردی، تری و خشکی)، 9 مزاج کلی به وجود می آید که عبارتند از: مزاج معتدل، مزاج سرد، مزاج گرم، مزاج تر، مزاج خشک، مزاج گرم و خشک، مزاج گرم و تر، مزاج سرد و خشک و مزاج سرد و تر.
افراد دارای طبایع متفاوت و متضاد (نامعتدل) و خصوصیات آنها
اگر مقدار ترکیب عناصر متضاد مساوی باشد، مزاج آن شخص معتدل خواهد بود ولی اگر مساوی نباشد، مزاج آن شخص نامعتدل است مزاج های نامعتدل عبارتند از: گرم و خشک (صفراوی)، گرم و تر (دموی)، سرد و تر (بلغمی) و سرد و خشک (سوداوی).
خصوصیات افراد دارای طبع گرم و خشک (صفراوی):
1- لاغرند.
2- پوستشان گرم و خشک است.
3- موی سرشان ضخیم و تیره رنگ است.
4- رنگ چهره و سفیدی چشمشان به زردی می زند.
5- گرمایی هستند و تحمل فصل تابستان را ندارند و لذا بهترین فصل برایشان، زمستان است.
6- خواب کافی ندارند.
7- دهانی خشک دارند و زود تشنه می شوند.
8- علاقه زیادی به خوردن ترشی، لواشک، سرکه، خیار و کاهو دارند.
9- زود عصبانی شده و زود هم آرام می شوند.
10- باهوش و پرحرف و پر جنب و جوش و پر انرژی هستند.
خصوصیات افراد دارای طبع گرم و تر (دموی):
1- اندام درشتی دارند.
2- دارای موهای پرپشت و پوستی سرخ و سفید هستند.
3- خواب کافی دارند و تحمل بیخوابی برایشان راحت است.
4- تحمل سرما برایشان راحت تر از تحمل گرما است.
5- همه نوع غذا را می خورند و اشتهای خوبی دارند. (خصوصا شیزینی و ترشی)
6- کم پیش می آید که تشنه شوند. (هرچند که دهانشان کم رطوبت است)
7- جسور و شجاع و رهبر گروه هستند.
8- با اینکه معمولا انسان های آرامی هستند، ولی موقعی که عصبانی شوند مکن است رفتارهای مخاطره آمیزی از خود بروز دهند.
9- خونگرم و خوش مشرب بوده و روابط عمومی خوبی دارند.
10- به شعر و موسیقی و هنر علاقه دارند.
خصوصیات افراد دارای طبع سرد و تر (بلغمی):
1- چاق و پر چربی هستند.
2- موهای کم پشت و نازک و روشن دارند.
3- پوستشان نرم و مرطوب و سفید است.
4- دهان مرطوبی دارند و لذا تشنه نمی شوند.
5- زیاد می خوابند.
6- اشتها و خوراکشان زیاد است و لی معده شان ضعیف و نفاخ بوده و گاهی به یبوست دچار می شوند.
7- به غذاهای شیرین و شور و ادویه جات بیشتر تمایل دارند.
8- کم انرژی و کند هستند و از فعالیت بدنی زیاد و سریع گریزانند.
9- معمولا صبور و آرامند و کمتر عصبانی می شوند.
خصوصیات افراد دارای طبع سرد و خشک (سوداوی):
1- لاغر هستند.
2- کم خواب هستند.
3- بینی خشکی دارند.
4- پوستی خشک، بدون رطوبت و تیره دارند.
5- موی سرشان خشک و ضخیم یا مجعد و سیاه مات بوده و معمولا کم مو هستند.
6- به شیرینی ها و گرمی ها بیشتر تمایل دارند، تا به سردی ها.
7- هوای گرم را راحت تر تحمل می کنند و بهترین فصل برایشان بهار است.
8- با اینکه اشتهایشان زیاد است، ولی کم خوراکند و دستگاه هاضمه ضعیفی دارند و دارای نفخ معده فراوان و یبوست هستند.
9- دقیق، منظم، دور اندیش و محاسبه گر هستند. بسیاری از دانشمندان و فلاسفه در این گروه قرار دارند.